Uống thuốc giảm đau hạ sốt quá liều hoặc sai liều sẽ bị ngộ độc paracetamol và là nguyên nhân phổ biến nhất gây suy gan cấp tính, hơn cả viêm gan do virus.
Paracetamol (Hapacol) là một trong những thuốc giảm đau, hạ sốt được sử dụng phổ biến nhất. Đây được xem là thuốc khá an toàn khi dùng ở liều điều trị được khuyến cáo nhưng ngộ độc paracetamol có thể xảy ra nếu bạn uống thuốc giảm đau, hạ sốt quá liều, hoặc sử dụng sai liều cho những đối tượng đặc biệt, có nguy cơ cao
MỤC LỤC NỘI DUNG
Paracetamol được chuyển hóa chủ yếu ở gan với một tốc độ đều đặn.
Phần lớn (90%) thuốc được chuyển hóa theo con đường sulfate hóa và glucuronic hóa, phần còn lại được hệ enzyme cytochrome P-450 ở gan chuyển hóa nốt.
Một chất chuyển hóa được giải phóng là N-acetyl-p-benzoquinoneimine (NAPQI) gắn với màng tế bào gan và nếu không được trung hòa bởi các chất chống oxy hóa thì sẽ gây tổn thương lớp màng lipid kép.
Khi đó, glutathione của gan là chất chống oxy hóa chủ yếu, có khả năng gắn kết và trung hòa NAPQI.
Tuy nhiên, khi dùng quá liều paracetamol thì kho dự trữ glutathione bị cạn kiệt dần và nếu thiếu hụt mất trên 70% số lượng bình thường thì NAPQI không được trung hòa, gây tổn thương cho tế bào gan.
Liều tối thiểu paracetamol gây độc cho một lần uống, có nguy cơ dẫn đến nhiễm độc gan nặng như sau:
Liều dùng paracetamol tối đa hàng ngày:
Liều dùng paracetamol hàng ngày tối đa cho người lớn là 4g với liều lượng khuyến cáo là 352–650mg cứ sau mỗi 4–6 giờ hoặc 1g mỗi 6 giờ. Tuy nhiên, năm 2012, FDA đã đề xuất liều tối đa hàng ngày cho người lớn là 3g, không quá 650mg mỗi 6 giờ khi cần thiết.
Đối với trẻ em dưới 12 tuổi hay dưới 50kg thể trọng, liều dùng paracetamol tối đa hàng ngày là 75mg/kg, với liều khuyến cáo là 10–15mg/kg cân nặng/lần sau mỗi 4–6 giờ khi cần và không uống quá 5 liều trong 24 giờ.
Hầu hết người bệnh uống thuốc hạ sốt quá liều, uống thuốc giảm đau quá liều có chứa paracetamol; ban đầu sẽ không có biểu hiện bởi vì các triệu chứng lâm sàng do nhiễm độc nội tạng khi ngộ độc paracetamol sẽ không xuất hiện cho đến 24–48 giờ sau khi uống thuốc.
Vì vậy, để xác định bệnh nhân có nguy cơ nhiễm độc gan, bác sĩ nên xác định thời gian sử dụng thuốc, số lượng và hàm lượng của thuốc paracetamol được uống.
Quá trình lâm sàng của ngộ độc paracetamol thường được chia thành 4 giai đoạn. Các phát hiện về triệu chứng thể chất có thể khác nhau, tùy thuộc vào mức độ nhiễm độc gan.
Xảy ra khoảng 0,5–24 giờ sau khi uống.
Xuất hiện sau 18–72 giờ uống thuốc hạ sốt.
Giai đoạn ở gan, xảy ra khoảng 72–96 giờ sau khi uống thuốc.
Giai đoạn phục hồi, từ 4 ngày đến 3 tuần sau khi uống thuốc
Nồng độ paracetamol trong huyết thanh chính là cơ sở để chẩn đoán và điều trị ngộ độc paracetamol (nếu có). Việc xác định được nồng độ paracetamol trong huyết thanh rất hữu ích ngay cả khi chưa có triệu chứng lâm sàng vì các biểu hiện có thể không xuất hiện ngay khi dùng quá liều paracetamol.
Các xét nghiệm mà bác sĩ đề nghị bạn thực hiện bao gồm:
Ở những người bệnh có thay đổi về tâm thần, hãy cân nhắc làm thêm xét nghiệm nồng độ amoniac huyết thanh và chụp CT não. Các phát hiện thấy được trong các giai đoạn ngộ độc paracetamol như sau:
Nếu như phát hiện bất kỳ triệu chứng ngộ độc paracetamol nào, bạn cần đến ngay trung tâm y tế gần nhất để được cấp cứu và xử lý kịp thời.
Ngoài các phương pháp giải độc, chăm sóc hỗ trợ cũng rất cần thiết trong tình trạng ngộ độc paracetamol. Nhân viên y tế cần đánh giá ngay tình trạng đường thở, nhịp thở và tình trạng huyết động trong khi xem xét, bắt đầu điều trị khi nghi ngờ quá liều paracetamol.
Ngoài ra, bác sĩ sẽ đánh giá các chất khác được hấp thu chung khi uống cùng paracetamol.
Nếu người bệnh còn tỉnh táo, bác sĩ sẽ cho uống than hoạt tính để loại bỏ chất độc trong đường tiêu hóa, tốt nhất là dùng trong vòng 1 giờ sau khi uống paracetamol. Khoảng thời gian này có thể kéo dài nếu người bệnh uống dạng thuốc phóng thích kéo dài hay sử dụng paracetamol chung với các tác nhân làm chậm tốc độ làm rỗng dạ dày.
Người bệnh ngộ độc paracetamol có thể được điều trị bằng N-acetylcystein (NAC). Thuốc này gần như bảo vệ gan 100% khi được dùng trong vòng 8 giờ sau khi uống paracetamol ở liều gây độc cấp tính nhưng vẫn có hiệu quả cho những người bệnh xuất hiện triệu chứng sau hơn 24 giờ uống paracetamol. NAC đã được chấp thuận cho cả đường uống và đường tiêm tĩnh mạch (IV).
Trường hợp người bệnh bị nhiễm độc gan nặng và có khả năng tiến triển thành suy gan sẽ được bác sĩ đánh giá phẫu thuật để ghép gan. Tiêu chí ghép gan bao gồm:
Tài liệu tham khảo:
Acetaminophen Toxicity. https://emedicine.medscape.com/article/820200-overview#showall
Mechanisms of Acetaminophen-Induced Liver Necrosis. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6789543/